ЫРЫУҘАР КАРТАҺЫ БУЛАСАҠ

Кәңәшмәнең тәүге өлөшө “Башҡорт ырыуҙары һәм ауылдарының картаһы” проектын киң йәмәғәтселеккә тәҡдим итеүгә арналды. Дөйөм алғанда, был картала 2 меңдән ашыу ауыл теркәлгән.

Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының махсус төҙөлгән комиссияһы башҡорт ырыуҙарының гербтарын булдырасаҡ.

Кисә “Торатау” конгресс-холлында Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының Тарих һәм башҡорт халҡын үҫтереү мәсьәләләре буйынса комиссияһының киңәйтелгән ултырышы үтте.

Кәңәшмәнең тәүге өлөшө “Башҡорт ырыуҙары һәм ауылдарының картаһы” проектын киң йәмәғәтселеккә тәҡдим итеүгә арналды. Дөйөм алғанда, был картала 2 меңдән ашыу ауыл теркәлгән. Уны төҙөүҙә архив материалдары ҡулланылған, төп сығанаҡ—1917 йылғы халыҡ иҫәбен алыуҙың ревизия яҙмалары. Башҡорт халҡының таралышын теүәл күрһәткән тарихи карта өҫтөндә Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының профилле комиссияһы байтаҡ эшләне, тип белдерҙе Башҡорт халҡының тарихы һәм үҫеше буйынса комиссияһы рәйесе Азат Ярмуллин.

“Әлбиттә, картаға башҡорт ырыуҙары тарихының, уларҙың үҙ-ара мөнәсәбәттәренең барлыҡ нескәлектәрен дә төшөрөп булманы. Әммә беҙҙең алдыбыҙҙа ундай маҡсат торманы ла. Был күрһәтмә әсбаб ырыуының, ғаиләһенең тарихы менән ҡыҙыҡһына башлағанар өсөн тәүге аҙым булырға тейеш. Ошо картала нәҫел төбәге булған ауылды табып, кеше үҙенең ырыуы, уның шәжәрәһе, тарихы менән артабан мауығып китергә тейеш”,--тип белдерҙе проект хаҡында Азат Ярмуллин.

Ултырышта Башҡортостандың төрлө райондарынан килгән ырыу вәкилдәре, район ҡоролтайҙары рәйестәре ҡатнашты. Уларға башҡорт ырыуҙары картаһының күсермәләре тапшырылды. Яҡын арала картаның электрон версияһын Бөтә донъя башҡорттарының сайтына урынлаштырыу ниәткә ҡуйылған.

Башҡортостандың төньяҡ-көнбайыш өлөшө өсөн картаның айырым төрө әҙерләнгән. Ул республиканың тап был тарафында төпләнгән башҡорт ырыуҙары хаҡында мәғлүмәтте теүәлерәк итеп биреү маҡсатында булдырылған. Шулай уҡ комиссия кәңәшмәһендә “Без башҡортлар” яңы ғилми-методик әсбап тәҡдим ителде. Ул әсбаптың бер нисә төрө донъя күрҙе, һәр төрө Башҡортостандың төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан бер районға тәғәйенләнгән. Китапта теге йәки был районда йәшәгән башҡорт ырыуҙарының тарихы, аулыдарҙың килеп сығышы, данлыҡлы яҡташтар тураһында мәғлүмәт, шәжәрә төҙөү өсөн эҙмә-эҙлелекле күрһәтмә бирелгән.

Башҡорт халҡының тарихы һәм үҫеше буйынса комиссияһы ултырышының икенсе ҙур өлөшө Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы янында яңы комиссияның эшен нигеҙләү булды. Башҡорт геральдикаһы комиссияһы ырыуҙарҙың символикаһын һаҡлау һәм уны халыҡ-ара кимәлгә сығарыу өҫтөндә эшләйәсәк. Был эшекле төркөмдөң яҡын киләсәктәге пландары менән кәңәшмәлә ҡатнашыусыларҙы Башҡортостан стратегик тикшеренеүҙәр институтының Социаль-мәҙәни анализ уҙәге етәксеһе Юлдаш Йосопов таныштырҙы.

“Йыл һайын башҡорт ырыуҙарының йыйындары, ҡоролтайҙары үтә. Унда ырыу вәкилдәре үҙенсә герб эшләй. Был башланғысты беҙ күрҙек, әммә гербтарҙың ниндәйҙер бер тәртипкә буйһонмауы беҙҙе хафаға һалды. Һәр бер башҡорт ырыуының үҙенең генә атрибуттары бар: ағас, ҡош, тамға, оран. Уларҙы берләштереп, халыҡтан килгән инициативаны дауам итеп, гербтарҙы төшөрөп донъя кимәлендәге бер системаға кертергә маҡсат бар”, -тип белдерҙе Юлдаш Йосопов.

Башҡорт геральдикаһы комиссияһының ойошторолоуын Рәсәй геральдистар берләшмәһе лә хупланы. Уның идаралығы ағзаһы Кирилл Переходенко кәңәшмәлә ҡатнашыусыларҙы видео-бәйләнеш аша сәләмләне.

“Башҡорт ырыуҙарының гербтары—бер үк ваҡытта көнбайыш геральдика ҡанундарын да, тарихи башҡорт символикаһын да бергә туплаған проект. Тамғалар менән геральдиканың айырмаһы шунда—геральдика ул ижади эш кенә түгел, ә тарихи ҡалыптарға буйһонған, айырым тәғлимәттәргә нигеҙләнгән оҫталыҡ. Уның ҡағиҙәләре һәм талаптары бар, һәм улар ҡаты ғына. Шуға күрә, әгәр башҡорт ырыуҙарының гербтары донъя геральдикаһы системаһына инеүен теләйбеҙ икән, уларҙы көнбайыш һәм Рәсәй гербтарының талаптарына яраҡлаштырып эшләргә кәрәк”, - тип белдерҙе Кирилл Переходенко. Ул шулай уҡ һынау рәүешендә алдан әҙерләнгән башҡорт ырыуҙарының гербтарына байҡау яһаны, ҡайһы бер хаталарҙы күрһәтте, алдағы эш өсөн йүнәлеш бирҙе.

Ултырыш аҙағында “Башҡорт ауылдары һәм ырыуҙары картаһы” проектын башланғысында торған һәм әүҙем ҡатнашҡан белгестәр Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының рәхмәт хаттары менән бүләкләнде.

Специально соданная комиссия Всемирного курултая башкир разработает гербы всех башкирских родов

Вчера в конгресс-холле “Торатау” прошло расширенное заседание Комиссии по истрии и развитию башкирского народа Всемирного курултая (конгресса) башкир.

Первая часть совещания была посвящена презентации проекта “Карта башкирских родов и деревень”. Всего в эту карту включены 2 тысячи населенных пукнтов. При ее подготовке историки опирались на архивные данные, основным источником стали ревизские сказки переписи 1917 года. Как рассказал предстедатель Комиссии по истории и развитию башкирского народа Азат Ярмуллин, эта историческая карта, показывающая наиболее точное расселение башкирских племен, являестя результатом длительного труда профильной комиссии Всемирного курултая башкир.

“Конечно, мы не смогли показать на карте всю историю башкирских родов, все их взаимоотношения, но это и не было целью. Это наглядное пособие должно стать первым шагом для тех, кто хочет узнать больше об истории своей семьи и рода. На этой карте они будут находить свои деревни или родовые поселения и вовлекаться в процесс изучения своих родословных и истории своего народа”, - рассказал о проекте Азат Ярмуллин.

На заседании присутствовали представители различных башкирских родов, председатели районных курултаев. Им были вручены копии карты родов. В ближайшее время планируется запуск интерактивной карты на сайте Всемирного курултая башкир.

Для северо-западной части Башҡортостана изготовленая отдельная карта, где родовое расселение башкир показано более детально. Также на заседании комиссии было презентовано новое научно-методическое пособие “Без башкортлар”. Оно изготовлено в нескольких видах, каждый из которых посвящен одному районы северо-западной части республики. В каждой кброшюре представлена информация об истории башкирских племен, проживающих на территории района, происхождении деревень, знаменитых земляках, показана последовательная инструкция по составлению шежере своей семьи.

Заседание продолжилось учреждением новой комиссии на базе Всемирного курултая (конгресса) башкир. Геральдическая комиссия будет работать над сохранением башкирской родовой символики и выводом ее современных видов на мировой уровень. Участников с планами работы комиссии ознакомил начальник Центра социокультурного анализа Института стратегических исследований Республики Башкортостан Юлдаш Юсупов.

«Каждый год башкирские племена проводят сборы, йыйыны. И каждый род сейчас старается изобразить свой герб. Мы видим их порыв, но наблюдаем, что эти гербы не отвечают современным требованиям геральдики и не входят в одну стилистическую систему. Отвечая на этот народный запрос и используя уже существующие родовые атрибуты каждого рода, такие как дерево, птица, тамга и клич, мы хотим создать гербы каждого башкирского племени и сделать их частью мировой геральдической системы», - рассказал Юлдаш Юсупов.

Учреждение башкирской геральдической комиссии поддержал и Собюз геральдистов России. Член его правления Кирилл Переходенко поприветствовал участников совещания по видеосвязи.

«Гербы башкирских родов—это проект, который вберет в себя традиции западной геральдики и историческую башкирскую символику. Разница между родовыми тамгами и гербом в том, что геральдика—это не только творческая работа, но еще и подчиняющаяся историческим правилам, уникальным теоретическим учтоям работа. Условия исполнения гербов очень строгие, а символика четко прописана. Поэтому, если мы хотим, чтобы гербы башкирских родов признавались в мире, нужно выполнить их согласно традициям западной и российской геральдики»,- сказал Кирилл Переходенко. Он также оценил пробные образцы родовых башкирских гербов, указал на некоторые ошибки в их исполнении, задал направление для работы.

В конце заседания инициаторам и участникам проекта «Карта башкирских родов и деревень» были вручены благодарственные письма Всемирного курултая (конгресса) башкир.