Эңер мәлендә ишек шаҡынылар. Тупһа ауыҙында атаһы тора, ғәжәпкә ҡаршы айыҡ ине был юлы. Инде лә өндәшмәй генә түргә үтте, карауат аҫтынан юл сумк-аһын сығарып кейер кейемен шунда тултырырға керешеп китте. Шөғөлөн ослағас өҫтәл артына ултырып бер килке шымтайҙы, тамағы төбөнән ҡарлығыулы өн һығ-ылып сыҡты: «Һеҙҙән китәм, Маһира… Бөтөнләйгә китәм... Былайтып күпме ҡаңғырып йөрөргә мөмкин. Ғаиләмде ҡалдырып бәхетле йәшәй алмаҫымды ла беләм, ни хәл итәйем, маңлайыма яҙғаны шулдыр…» Ишек төбөнә килде, көйәнтәләй бөгөлөп торҙо ла арыған кешеләй ишекте ауырлыҡ менән асып тыш яҡҡа ҡарай атланы. Ҡайырылып ҡараманы. Ер убылып шундай йотолғандай уны төн ҡараңғылығы үҙенә тартып алды...
Атаһы эсеп йөрөһә лә ғаиләне туйындырған барыбер, тиҙҙән ҡытлыҡ, юҡлыҡ үҙен һиҙҙерә башланы, махсус белеме булмаған әсәһе ырҙын табағына иген ағыу-лауға йөрөй башланы. Иртән сығып китә лә эңер төшкәс кенә арып-талып, йөҙө һурылып ҡайтып инә. Ағыулау мәлендә махсус һаҡланғыс булмағас танау-ауыҙ-ҙарын яулыҡ менән томалайҙар икән. Һарғылт-ҡыҙыл туҙан яулыҡты ғына түгел, әсәһенең тотош өҫтөн япҡан була. Инеү менән өй эсе зәһәр ағыу еҫе менән тула. Хеҙмәт хәүефһеҙлеген һаҡлау ниәтенәндер ферманан көн һайын ике литр һөт бирәләр. Уны һыйыр ағына ҡушып көн аша ҡатыҡ итеп ойоталар. Ни тиклем ауыр булмаһын әсәһе осто-осҡа ялғай алды, балаларын ас та яланғас та итмәне.
Йыл да тулманы, башын эсеүгә һалған тотанаҡһыҙ ирҙе Вәлимә лә ҡыуып сығарҙы. Тик атай кеше үҙ ғаиләһенә ҡайтырға теләмәне, ауыл осонда яңғыҙы көн ит-кән, медпунктта йыйыштырыусы булып эшләгән Вәғиҙәгә барып инде. Эсергә хирес икәү ҡушылғас ни тормоштарының рәт-сүрәте китте. Йыш ҡына урам буйлап эсергә эҙләп әйенселәү был икәүҙең йәшәү рәүеше ине.
Мәликәнең хәтерендә, мәктәптән сығып ҡайтып килә ине, ҡаршыһына етәклә-шкән теге икәү осраны. Бер яҡҡа ҡайырылырға иткәйне, бит-йөҙө шешенке атаһы йүгерә-атлай уның ҡаршыһына килеп теҙләнде лә тилмереп күҙҙәренә төбәлде. Һиҙелеп йоҡарған кәүҙә иҫереп болғаңлаһа ла һалынҡы ҡабаҡтар аҫтынан ҡараған күҙҙәр мәғәнәле һәм һағышлы инеләр. «Бәләкәсем, һаумы? - Яуап ишетмәһә лә ҡабаланып ары теҙҙе. - Ҡайһылай ҙурайып киткән булған… Ағайың, апайҙарың нисек? Юлай минән ҡаса, һөйләшергә лә теләмәй, урынһыҙға, сәбәпһеҙгә күп ҡыйырһыттым шу. Матур итеп йәшәгеҙ, һеҙ йәшәһәгеҙ мин дә имен-аман булырмын…» Яҫтыҡланып сырышған күҙ ҡабаҡтары аҫтында дерелдәгән ике йәш бөртөгө таушалған, шырт йөн баҫҡан биттәр буйлап түбәнгә һарҡтылар… «Хәстрүш абышҡа, нимә унда һейгәгең менән шыбырҙашаһың? Ағыуға ҡатҡан Маһираңды, етемәктәреңде бик тә һағынып юҡһынһаң, тотмайым, ҡыуҙым-сығарҙым булыр, дүрт яғың ҡибла!» Атаһы яр биреһеләй әрпеш кейенгән, туҡтамай бытылдап иләмһеҙ хәбәр һөйләгән эскесе ҡатындың артынан эйәрҙе.
Ни тиклем эсһә лә атаһы “Белорусь”енән төшмәне, яҙлы-көҙлө ер һөрҙө, көҙ етте иһә комбайнға ултырҙы, ҡыш көндәре сылбырлы тракторы менән ҡырҙан ко-лхоз малына аҙыҡ ташыны. Тырыш, эш өсөн генә тыуған тракторсыны эшенән бушатырға ашыҡманылар, уның етешһеҙлектәренә, ҡайһы саҡ ышанысты аҡламауына бармаҡ аша ҡаранылар. Эскән килеш трактор рычагы артына ултырыу – енәйәт ҡылыуға бәрәбәр; бер тапҡыр ер һөрөп йөрөгән еренән янтайып тракторын юл ситенә ауҙарҙы, икенселәй яңғыҙы көн иткән Фатима ҡарсыҡтың картуф баҡсаһының осонда урынлашҡан иҫке мунсаһын төкөп ауҙарҙы, ярай эсендә бер кем дә булмай сыҡты. Һуңғы тапҡыр үҙе ҡазаланды - тракторында түгел, ҡышҡы селләлә иҫерек килеш оҙаҡ ятып, ҡул, аяҡ бармаҡтарын туңдырҙы.
Шул хаҡта ишеткәйнеләр, әсәһе район дауаханаһына йыйына башланы, Юлайҙы башҡаларға күҙ-ҡолаҡ итеп ҡалдырып уны үҙе менән эйәртте.
Дауаханаға барғанда ҡул-аяҡтары бинт менән сырмалған атаһын айырым пал-атаға һалып ҡуйғайнылар. Уларҙы барыу менән тотҡарлыҡһыҙ үткәрҙеләр. Әсәһе карауат янына ултырҙы, ул баш осона баҫты.
Атаһының шырт баҫҡан йөҙө тартылып киткән, күҙ төптәренә ҡарағусҡыл күләгә ятҡан, етек сәстәре бумалалай тырпайып күренәләр. Өндәшмәй суҡайҙылар. Ни-һайәт тамаҡ ҡырған атаһы тоноҡ тауыш менән һүҙ ҡатты:
– Бына, ятам әле, ғәрипкә әйләнеп, ҡул-аяҡты тупысайтып бармаҡтарҙы киҫеп ырғыттылар…
– Ишеттем, шуға эште ҡуйып килеп етә һалдыҡ… Вәлимә йә Вәғиҙә килгәндәрҙер ул?
– Ҡайҙан… Белә күрә йәнгә теймә, йөрәкте өҙмә инде…
– Үпкәләмә, артығын һораным шикелле… Шуға килдек, беҙгә ҡайтырһың, башҡа кемгә кәрәгең бар… Мин, балалар шулай хәл иттек…
«Яңылыш һөйләй әсәһе, ул хаҡта һүҙ ҡуҙатманылар ҙа баһа…» Мәликә шулай уйлаһа ла өндәшмәй ҡалды.
Атаһы берауыҡ һүҙһеҙ ятты ла башын ситкә ҡайырҙы. Эре күҙ йәштәре тағы ла һурынҡы биттәре буйлап түбәнгә һарҡты. Тамағы төбөнән килгән ыңғырашыу бара-тора һыңҡылдауға әүерелде. Ул яҡындарынан тартынмай рәнйетелгән сабыйҙай үкһеп илай ине. Ир кешенең илағанын күргәне булмағас уның да күңеле тул-ып китте, иламаҫ өсөн аҫҡы иренен тешләне. Бына күңел түренән килгән иңрәү яңынан һығылып сыҡты:
– Һине күп тапҡырҙар рәнйеттем, Маһира, кисерә алһаң кисер… Балаларҙы ла һине лә үҙемдән биҙҙерҙем… Аламалыҡтарымды бер кемгә лә япһармайым, әммә ҡош ояһында ни күрһә, осҡанда ла шул, тиҙәр бит, минең дә баштан кирегә һапланды… Үҙең беләһең, фронтовик атайым да эсеүгә һабышҡан кеше ине бит, ҡылыҡ-холҡо ла ауыр булды… Шуға ла бит беҙҙе әсәйем мәрхүм булғас ҡалалағы балалар йортона бирҙеләр. Атайымдан, ары ҡаҙна йортонан күргән йәбер-рәнйеш ҡонон һеҙҙән алырға маташтым… Алйот… Аламалыҡ гөнаһ тыуҙыра икән ул, әле килеп шуны аңланым… Хәҙер Юлайҙың, ҡыҙҙарымдың шундай булып китеүҙәренән ҡурҡам, уларҙың йәненә асыу, күрә алмаусанлыҡ орлоҡтары сәселгән бит, йәндәрендә бер шытым бирмәһә бер бирер… Ҡайтыуға килгәндә, юҡ… Сәләмәт аяҡтарым менән сығып китеп ғәрип булып, бәйнәтемде һалып ҡайтмаясаҡмын…Минең холоҡто беләһең… Димләмә, булмай! Кисә профкомын эйәртеп Ғәлимйән ағай килеп китте, миңә район үҙәгенән бер өкәлтәк йүнләп йөрөйҙәр икән. Эш тураһында һүҙ ҡуҙғатыу - әлегә иртәрәк… Борсолмағыҙ, ҡайғырмағыҙ, нисек тә йәшәрмен әле… Тағы, шуны өҫтәп әйтәм, башҡаса килмәгеҙ, мине бахырға тиңләп йәлләү кәрәкмәй… Балаларҙы нисек тә әҙәм ит, Маһира, һин бит аҡыллы, егәрле, көслө ҡатын…
– Нишләп шул һүҙҙәреңде элегерәк әйтмәнең, Мансур?
– Йәнемә инеп оялаған иблес ирек бирмәне…
- Шул ҡәһәр һуҡҡыр иблесте еңеп булмай инеме?
- Йәнгә оялаған иблес ваҡыт үтеү менән хужаһын шул хәлгә төшөрә икән ул... Йә, бәхилләшәйек…
– Бәлки…
– Юҡ, сигенмәйем, был һуңғы һәм кире ҡаҡҡыһыҙ ҡарарым…
- Балаларҙы тере килеш атайһыҙ итмә!
- Мин һеҙҙең өсөн юҡ инде хәҙер, ҡасандыр булғанмындыр, ә бөгөн – юҡ!..
– Үҙең ҡара улайһа… Балаларға килеп йөрөргә рөхсәт бир. Ҡабатлап әйтәм һин бит атай, балалар – ғәзиздәрең!
– Ҡыуанып ризалашыр инем, тик уларҙа ундай теләк тыумаҫ шул… Ҡыш көнө башҡарған шөғөлөңә килгәндә, башҡаса сыҡма шул ағыуға…
– Ҡайҙа ғына барайым, аптырағандың көнөнән йөрөлә, аҡсаны ла арыу түләйҙәр унда.
– Сәләмәтлегеңде хәҙерҙән аҡсаға алмаштырһаң, балаларҙы кем үҫтерер? Ғәлимйән ағай менән һөйләштем-килештем, алдағы аҙнанан быҙауҙар ҡарарға сығырһың. Исмаһам унда йылы, мәктәптән сыҡҡас Юлай барып ярҙамлашыр, Фәрзәнә лә ҡул араһына керә бара.
– Рәхмәт хәстәреңә. Хуш, Мансур…
– Хуш, Маһира…
Атаһы хаҡлы булып сыҡты, исмаһам береһе уны күрергә, янына барып хәлен белергә теләмәне. Башта ла, һуңынан да. Ә атаһы район үҙәгендә бер нисә йыл йә-шәгәндән һуң, күрше Ҡәнзәфәр ауылына килеп төпләнде, үҙе кеүек бер ғәрип ҡатынға өйләнде. Бәлки ғаиләһенә яҡыныраҡ булырға теләгәндер. Яттарҙың уйын ҡайҙан белмәк, тоймаҡ, кеше күңеле ҡара урман, төпһөҙ даръя, тиҙәр бит…