– Шулай итеп, иҫтәлекле, хәтерҙә ҡалырлыҡ осрашыуҙы дауам итәйек, хөр-мәтле ағай-эне!.. - Рөстәм Ишмөхәмәтович ишек яғындағыларға мыҫҡыллы ҡарашын атты. - Беренсе һүҙҙе һеҙгә бирәйек, Мәликә Мансуровна, бәлки атайығыҙға әйтер, ололар көнө алдынан уға еткерер теләктәрегеҙ барҙыр… Ысынын әйткәндә, Мәликә Мансуровна, һеҙҙең атайығыҙҙың ҡарттар йортонда йәшәгәнен белмәнем. Был минең өсөн көтөлмәгән, һәм өҫтәргә кәрәк, шатлыҡлы булмаған яңылыҡ… Һеҙҙең менән нисә йыл бергә-бергә, ҡулға ҡул тотоношоп эшләргә тура килде, шул серҙе лә йәшереп тотҡанһығыҙ… Көтмәгән инем, көтмәгән инем! - Ҡулында әйләндергеләгән күҙлеген өҫтәлгә ырғытты ла тәкәббер төбәлеп креслоһында ҡайҡайҙы.
Башлыҡтың был хәрәкәтенә өйрәнеп бөткән, тимәк - ул үҙен хаҡлы тип тоя, тимәк - ул сығарған ҡарар ҡаты һәм аяуһыҙ буласаҡ.
Мәликә Мансуровна яй ғына ҡалҡты, лакҡа ҡатырылған сәстәренә ҡағылды, күлдәк итәген тартып төҙәтештерҙе. Тағы ла бер тапҡыр бүлмәләгеләргә ҡарашын һирпте, тишерҙәй итеп атаһына төбәлде:
– Һаумыһығыҙ, Мансур Зәбирович, танынығыҙмы, был мин, Мәликә ҡыҙың булам…
– Һауғынаһыңмы, балам… - Мансур ҡарт уң ҡулында ҡалған ике бөртөк ба-рмағы менән лупа күҙлеген төҙәтте лә башын баҫты.
– Мин һеҙгә бала түгел, шуны иҫегеҙгә һеңдерегеҙ! Яҡты донъяға тыуҙырыу ғына аҙ, атай исемен йөрөтөү өсөн ауыҙҙағы һуңғы телемде өҙөп ҡаптырып бала-ны тәрбиәләп үҫтереү ҙә зарур. - Аяуһыҙ башлауын тойоп баҫыла төштө. - Әсәйем дә миндә йәшәй, имен әлегә…
– Ишетеп ятам…
– Ишетәм, тигәнсе уны эҙләп табып, килеп хәлен белһәң, үҙеңдең ҡайҙалығыңды еткерһәң арыу булыр ине. - Ары рәсмилек һаҡлап ҡала алмай «һин»гә күс-те. - Юғиһә, атаһынан баш тартҡан енәйәтселәй мир алдында баҫып тороуы миңә лә еңел түгел.
– Ҡыҙым, бында тамсы ла ғәйебем юҡ, минең өсөн һинең менән осрашыу көтөлмәгән хәл.
– Көтөлмәгәнме, әллә ҡыуаныслымы?
– Ҡыуаныслы…
– Тура баҫып ҡырын һөйләмәйек, Мансур Зәбирович, ә мин был осрашыуҙа шашып ҡыуанырлыҡ сәбәп тапмайым. Һинең хәлеңде лә аңлайым, ҡыуаныуҙан бигерәк тетрәнеп ултыраһыңдыр. Үҙеңә мәғлүм, бының өсөн йөйҙәр, күңелеңде сырмалтҡан төйөндәр етерлек. - Башлыҡҡа ҡараны. - Рәхмәт, Рөстәм Ишмөхәмәтович, ҡайһылай ҙа матур, онотолмаҫ осрашыу ойошторғанһығыҙ, бала сағыма ҡайтып урағандай булдым.
Башлыҡ хәл-ваҡиғаны асығыраҡ күрергә теләгәндәй күҙлеген кире алып кейеп урыбаҫарҙарына мәғәнәле ҡарап ҡуйһа ла яуап ҡайтарырға ашыҡманы. Мәликә дауам итте:
– Алдан уҡ иҫкәртәм, беҙҙең бөгөнгө әңгәмәләшеү еңелдән булмаясаҡ. Икәүҙән-икәү ултырып аңлашһаҡ күпкә еңелерәккә төшөр ине лә бит, тик ни хәл ит-әһең, бары менән байрам, тиҙәрме әле? - Яман һулап ҡуйҙы ла ҡарашы менән бө-ршәйеп ҡалған кәлбер кәүҙәне өттө. - Беҙҙән ғүмерең буйы ҡасып-боҫоп йәшәнең, ә бына уның нилектән икәнлеген аңламаным, әле лә аңламайым. Һине ғәфү итә алмайым, атай, сөнки беҙҙә йәшәгәнеңдә гел әсәйҙе йәберләнең, кәмһеттең, мыҫҡыл иттең…
– Ҡыҙым!..
– Бүлдермә, берүк, һуңынан аҡланырһың, әгәр аҡлана алһаң! Рөстәм Ишмөхәмәтович, мөмкин булһа һыу бирегеҙ әле?
– Рәхим итегеҙ, Мәликә Мансуровна!
Һыу йотоп тамағын сылатҡан, тулҡынланыуын бер аҙ баҫҡан Мәликә Ишйәрова дауам итте:
– Балаларыңа ни көн күрһәттең һуң? Һин булмағанда өйгә ҡот, йылылыҡ һәм яҡтылыҡ инеп ҡала торғайны, быныһын бөтәһенең алдында асыҡтан-асыҡ әйтә алам. Өйөн боҙ һарайына, яҡындарын ҡурҡытыу һәм мыҫҡыллау объектына әйләндергән әҙәм үҙен ғаиләлә баш итеп иҫәпләй аламы? Юҡ! Хәҙер ҡара минең маңлайға, бынау йөйҙө хәтерләйһеңме? Хәтерләүең бик тә икеле, сөнки лаяҡыл иҫерек инең! Балаһының ҡанын ағыҙған кеше атай исемен йөрөтөргә хаҡлымы? Тағы ла юҡ! Иртәгеһен ғәфү үтенәһе урынға яңынан тауыш ҡуптарып әсәйемде урамға алып сығып типкеләнең, сәстәрен йолҡҡосланың. Ишек алдында елдә туҙышҡан сәстәрҙе ғүмеремдең һуңғы көндәренә ҡәҙәр онотаһым түгел. Тағы эскән килеш тракторыңа ултырып алып күршеләрҙең яңы ғына сыҡҡан ҡаҙ себештәрен тапаттың. Инәлеге имгәнгән, себештәре иҙелгән ата ҡаҙ ҡош теле менән ҡарғамаған тиһеңме!? Һин ғаиләң өсөн генә түгел, тотош ауыл өсөн дә имгәк инең, хөрмәтле алдынғы тракторсы! Ниндәй генә хеҙмәт булһа ла ул иң әүәл аҡыл менән һуғарылырға һәм нығытылырға тейеш. Шул саҡта ғына ул йәмғиәт өсөн файҙалы. Һуҡыр, мәғәнәһеҙ хеҙмәт атҡарып шуның емешенә, һөҙөмтәһенә ҡыуанырға беҙ бит ҡолдар түгел! Һин ғүмерең буйы ер һөрҙөң, иген һуҡтың, былар маҡтауға лайыҡ, тик ғаиләңдәгеләрҙең күңелен һөрөп аҡтарырға, йәндәрен туҡмаҡларға тейеш түгел инең…
– Ҡыҙым, үтенәм етер…
– Юҡ, етмәне әле, бөгөн әйтмәһәм, был хаҡта тағы ла ҡасан әйтәм!
– Мәликә Мансуровна, әйткәндәрегеҙ аңлашылды, Һеҙ бер аҙ тынысланғансы, фекер туплағансы бәлки башҡаларҙы тыңларбыҙ, ә? - Осрашыуҙың көтөлмәгән йүнәлеш алыуынан юғалыңҡырап ҡалған башлыҡ сараға рәсми төҫ биреп һөйлә-шеүҙе һәүетемсә йүнәлешкә борорға теләне. - Бәлки, Фәрит Яманғолов әфәндене тыңлап ҡарабыҙ? Ни өсөн ҡәҙерле әсәһе бөгөнгө көндә ҡарттар йортонда көн итә икән?
– Әсәй үҙе теләп китте, фатирығыҙ тар, мин түгел, үҙегеҙ һыя алмайһығыҙ әле, ҡарт кешегә пакуй кәрәк, тине. - Урынынан теләр-теләмәҫ ҡалҡҡан Яманғолов ҡорт саҡҡандай сәбәләнеп китте.
Яманғолов һүҙ алғас урта төштә ултырған, ҡойто ғына кейенгән һикһән йәштәр самаһындағы әбей иҙәнгә һалынып тиерлек төшкән итәген һыпырғылап ҡымғыр-лай биреп ҡуйҙы, ап-аҡ сәстәрен, тәрән һырҙар сыбарлаған маңлайын ыуҙы ла ҡулы менән тештәр тойолмаған мөйтәңләк иренле ауыҙын ҡапланы. Күренеп тора, нәҫ баҫҡан, фани донъяға ҡул һелтәгән ҡарсыҡтың һүҙ алырға ла, ризаһыҙлығын әйтергә лә, бәхәсләшергә лә, үҙ-үҙен яҡларға ла яйы юҡ. Тоҙ төҫөн алған күҙҙәр генә бар тирә-яҡҡа рәнйеп, үпкәләп ҡарайҙар.
– Фатирығыҙ нисә бүлмәле, Фәрит Әлтәфович? - Быны социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫар һораны.
– Һуң, тар ғына дүрт бүлмәле өкәлтәк инде шунда: зал, йоҡо, малайҙың бүлмәләре, тағы минең эш кабинеты, бөттө-китте. Етмешенсе йылдарҙағы йорт пл-анировкаһы бит беҙҙә, дөйөм майҙан бөгөнгө бер бүлмәле фатир кимәлендә генә. Бисә лә, һыйып булмай, тип көн һайын игәй, ҡолаҡ итен ашай… Ысынлап та шу-лай, донья көтөүе ауырлашты, ҡайҙа ҡарама тар, ҡайҙа ҡарама ҡыҫынҡы. Иркенлек, ысвабода етмәй замана кешеһенә…
– Тормош хәлең үтә лә ауыр икән дә баһа, Фәрит Әлтәфович, шуға иртәгә үк уны яҡшыртыу йәһәтенән ғариза яҙып килтер! - Башлыҡ әсе ҡапҡандай йөҙөн сирҙы.
– Што һеҙ, кәрәкмәй, быныһы артыҡ, мин бит ыскрумный, баҫалҡы, әҙәпле кеше! - Кинәйәне аңламаған Яманғолов үҙенекен тыҡыны. - Әсәйемә килгәндә, айына бер барып, уның хәлен белеп, йәшәү шарттары менән танышып, бағыусыларына ҡәтғи талаптар ҡуйып торабыҙ. Што һин, кантрүлләү необходимо, как никак мине бағып үҫтергән әсәй бит ул!
– Әсәйегеҙгә матди ярҙам күрһәтәһегеҙме һуң, - тине иҡтисад буйынса урынбаҫар.
– Ә кәк же! - Яманғолов ҡупырайҙы - Мәҫәлән ололар көнө айҡанлы барлыҡ аҙыҡ-түлеккә биш процент ташлама яһаным, әсәйем генә түгел, барлыҡ әсәләр ярлы эшҡыуарҙың йомартлығын күреп ҡыуанһындар әйҙә!
– Рөстәм Ишмөхәмәтович, Фәрит Әлтәфовичтың әсәһенең тормош хәлен контролләүен бәлки аҙаҡҡараҡ ҡалдырырбыҙ, мин бит әле әйтеп бөтмәнем. – Уры-нында тапанған Ишйәрова турайып баҫты.
– Разве я прутив, улар һораны, мин яуап бирҙем. – Нигеҙле, урынлы бәйләнеүҙәрҙән ваҡытлыса булһа ла ҡотолған Яманғолов ултыра һалып күршеһенең яурыны артына боҫто.
– Мансур Забирович! - Тарҡалған уйҙарын тупларға теләгән Мәликә бер аҙ тын торҙо - Юлай ағайымды Афғанстандан ҡурғаш табутҡа тығып ҡайтарғандарында уны ерләү мәлендә тотош район халҡы йыйылды, ә һин ҡайҙа инең?
Мансур ҡарт ҡалҡты, көҙгө елдә тирбәлгән ағастай бәүелеп торҙо, бер яҡҡа ҡырын шылған түбәтәйен төҙәтте, танау осона шылған күҙлеген алып күрмәлекһеҙ пинжәгенең түш кеҫәһенә тыҡты ла тупыс ҡул һырты менән йәшләнгән күҙҙәрен ыуғас ауыр тын алып, быуылғандай ғыжылданы:
– Эргәгеҙҙә инем балам, зыярат эргәһендәге сауҡалыҡта ағасты ҡосаҡлап үкһей инем… Ауыл халҡына, райондан килгәндәргә күренергә батырсылыҡ итмә-нем. Уларҙың хөкөм иткән асыулы ҡараштарын күтәрә алмаҫ инем барыбер… Шунан төн еткәс зыяратҡа инеп таң атҡансы Юлай улым менән һөйләшеп, серләшеп ултырҙым… Билләһи, тауышын ишеттем уның, ул да мине асыҡ ишетте һәм аңланы… Алла бар был донъяла, балам, йәшәй-йәшәй шуға инандым. Намыҫ әҙәм балаһына Алла тарафынан бирелгән һәләт… Ә мин намыҫһыҙ йәшәнем, ғәйеплемен, һеҙҙән ярлыҡау, кисереү өмөт итмәйем…
Атаһының һуңлаған үкенеү һүҙҙәрен ишеткән Мәликә Мансуровна сыҙап ҡала алманы йәшенә төйөлөп сығыу яғына ҡарай атланы. Уны тотҡарлаусы булманы.