Ҡәһәрле көндәр. (Һигеҙенсе киҫәк. Аҙағы.)

       Һалҡын түшәгенә ятҡас та йоҡлап китә алмай бошаланып әйләнгеләне. «Иртәгә Таңатарының тыуған көнө… Әгәр тере булһа һикһән бишен тултырыр ине… Ҡа­й­һылай ҙа сыҙамлы булған ул, һуғыш яраларына бирешмәй ошо көнгә килеп етте бит. Шунда ла әле етеҙ хәрәкәтләнеп, йор һүҙе менән күңелгә йылы өҫтәп йөрөп ятты. Аҙ­аҡҡы көндәренә тиклем түшәккә ятманы, аһ-зарын тышҡа сығарма-ны…  »

     Һуңғы тыуған көндө бында килгәс, ошо фатирҙа үткәрҙеләр. Магазин һыйын ал­ып үҙенсә өҫтәл хәстәрләне. Табын артына ултырғас Таңатар түш кеҫәһенән алдан әҙерләгән бү­ләген сы­ғарҙы. Усында матур көмөш балдаҡ ине. «Нурбикәм, бергә йәшәгәнебеҙгә бы­йыл 60 йыл да булып киткән, шуға йоланы боҙоп ошоно алдым да ҡуйҙым », тине ғәйепле төҫтә. Ә ул баҙарҙан барып дебеттән бәйләнгән ойоҡбаш алғайны. Ире шун­д­уҡ кейеп алды, тик ғәҙәтенсә бейеп китмәне, күңел-һеҙ йылмайҙы ла, һүрәнке та­уыш­ла­нып өҫтәне: «Рә­х­мәт… ҡайһылай йомшаҡ, йылы…» Өҫтәлдәге һыйға ла ҡағ­ылманы нишләптер, бары ҡа­ла­ғының осона ғына эләктереп татлы эремсектән ауыҙ итте лә хә­бәргә әүрәтеп аш­ау-эсеүҙе оноттор-ҙо…

     Һалҡын түшәге йылынғайны, күҙ ҡабаҡтары ла ауырайҙы, төшөнә ап-асыҡ төҫ­мө­р­ләнеп Таңата­ры инде. Аҡ­тан аҡ костюм-салбар кейеп алған, түшенә барлыҡ орден-миҙалдарын таҡ­ҡан, ҡу­­лы­нда ин­әнән-тыума яланғас, яңы тыуған бала, үҙе һүҙ­ҙә­р­ҙе асыҡ итеп һөй­ләй: «Ҡа­­р­с­ыҡ, алай ҙа теге килмешәккә орден-миҙалдарҙы һа­тманың, улар бит күр­һәт­кән бат­ы­рл­ы­­ҡ­тарым ғына түгел - беҙҙең илдең үткәне, тарихы, мин­ең, һинең яҙ­м­ыш. Йәнә ир­тә­гә бит тантана, икебеҙҙең тыуған көн, ал әле киб­еттән теге мә­л­дәге эр­емсекте, шун­ың тәме һа­­ман да тел осомда тора. - Шулай тине лә ҡулын­да­ғы бәпесте уға һондо. - Ты­у­ған көнөңә бүләккә ошо баланы ал…» Таңатары уға ҡар­ап ынтыла, ә ул уға, ә ике арала теге бәпес. Тәки үрелеп етә алманы…  Һиҫкәнеп уя­н­ып китте, эргә­һ­­ендәге тумб­о­ч­ка өҫ­төндәге өҫтәл шәмен ҡаб­ыҙҙы. Төшөн үҙенсә юра­ны: «Таңатары уға бәп­ес бү­ләк итергә теләгән дә бит, ғәйеп унда бу­лған. Әгәр  эр­гәл­әрендә ба­ла­лары йөр­өп ятһа был хәлгә лә төшмәҫ-тәр ине. Уртаҡ бәхетһеҙлектәре ун­ың намыҫын­да, тим­әк…» Кәшелүген табып уның төбөндә сылтыраған тиндәрҙе  усы­на һалып әүәләне, ун­да хатта икмәк­лек тә аҡ­­саһы юҡ ине. «Фәҡирлек, хәйерселек, ни­н­­дәй көнгә ҡалды ул…» Яралы инә ҡош­тай иң­рәү тау­ы­шы сығарып күҙ йә­шһеҙ генә үк­һене, шул килеш түшәгенә ҡырын ауып бөгәр­ләнеп ятты.

       Иртәгеһен ниндәйҙер еңеллек менән килеп торҙо, ваннала йыуынып, таҙ­­а­р­ынып алды, байрамда ғына кейгән матур күлдәген кейҙе, Таңатарының бүләге - яр­а­т­ып яб­ынған сәскәле яулығын ябынды,ҡоролай ғына булһа ла, сәй ҡайнатып эсте. Иш­­ег­ен бикләп яр­ым ҡараңғы подъезға сыҡты ла хәле бөткәндәй стенаға һөйәлде. Ары ҡайҙа юлла­ны­рын тоҫмалланы: «Хәҙер зыяратҡа барам, ары ма­газинға…» Тик ни өсөн унда барасағы һәм аҡсаһының юҡлығы хаҡында ғына уй­л­а­­маны.

       Сығыу менән өҫтөндәге пальтоһы аша үҙ хакимлегенә ингән сасҡау ҡыш һал­ҡын­­лығын тойҙо. Ошо нәмәне бында, ҡалаға килгәс алған булғайнылар, ни тиклем маҡ­т­ап һат­һа­лар ҙа яһалма сүс-мамыҡтан тегелгәс шыпа йылы тотмай. Төҫө лә алған мәл­дә сағыу күренә ине лә, бер нисә тап­ҡыр кейеү менән буҙарып ҡалды. Арзанлы, сифа­т­­­һыҙ кейем хәҙер сисеп ырғыт­ҡы­һыҙ бу­л­ып кәүҙәһенә һылашҡан. Ошоно кейһә үҙен ҡа­бы­рсаҡ­ҡа инеп йәшеренгән ҡу­с­­ҡар­­ҙай итеп тоя. Ул ғынамы, анау һалҡында ҡожора­йып ҡатҡан һорғолт йорттар ҙа, ва­­­йран килеп сүп-сар һибелгән урам да, эргәһенән ке­йем яғаларын торғоҙоп, йә кө­л­әпәрә эс­енә ба­ш­тарын йәшереп үткән-һүткәндәр ҙә, хат­та баш осонда насар йыуылған керҙәй аҫ­ы­лы­н­ған төҫһөҙ болоттар ҙа уның ише шыҡ­һыҙ, сис­еп ырғытҡыһыҙ кейем кейгән­дәр төҫлө. Сараһыҙлыҡ-өмөтһөҙлөктән, битараф­лыҡ һәм нәҫ баҫыуҙан туҡылғандыр был кейем…

    Иренә зыярат ҡылғанда ла, кире боролоп ҡайтыу яғына атлағанда ла, халҡы мыж­ғыған супермаркет эсенә ингәндә лә мейеһен күңелһеҙ уйҙар игәне. Иртәнге еңеллеге ҡайҙалыр юғ­алды, сәбәпһеҙ күтәрелгән кәйеф-дәрте һүрелде.

       Күптәр ҡабыр тәғәм эҙләп сүп-сарҙа соҡона, бында затлы ризыҡтарҙан, әллә ҡай­ҙа­р­ҙан килтерелгән тәм-томдан, тамылйып бешкән емеш-еләктәрҙән хасил ҡатлы-ҡа­т­лы, оҙон кәштәләр араһы ожмах юлын хәт­ер­лә­­тә, теләгә­неңде һайлап  ал, аҡсаң ғына бул­һын. Ун­ың Таң­а­т­ары бына ошо мул тормош өсөн һуғыш­ман­ымы ни? Ул ғынамы, мил­­­лион­лағ­ан ир-егет яҡ­ты киләсәк өсөн яу яландарында ҡан ҡойоп ҡорбан бул­ды, ә тылдағылар йоҡоһоҙ төндәр, ас-яланғаслыҡ, емереклектәр аша, тындары менән тар­т­ып алырҙай булып еңеү таңын яҡынайттылар. Ә тормош һуң кемдәр ҡулына ҡалды? Йы­­л­ғырлыҡ, әрһеҙлек, оятһыҙлыҡ өҫкә ҡа­лҡ­ты бөгөн, ғәҙел йәшәргә ынтыл­ыусылар һантыйҙар хисабына индерелеп эт типкеһендә йөр-өй. Нурбикә рәттәр буйлап ат­ланы, үҙе етеҙ ынтылып йәне тартҡан ризыҡты этеп йөрөтмәле арб­а­ға тултырҙы: «Бө­гөн Та­ңатарының ты­у­ған көнө, тыуған көнө… тыуған кө­нө…» Ошо мейеһен сүк­егән үҙ­һүҙле уй уның аныҡ фе­керләү ҡеүәһен тома-ланы, сая алабарман­л­ыҡ­ҡа этәрҙе. Арба­һы тулып китеп ҡулына эл­әккән татлы эремсекте кеҫәһенә тыҡ­ҡан мәлдә лә бының ары ни менән бөтәсәге хаҡында уйлап та ҡар­а­м­а­ны.

   Бына ирендәрен ҡан ялаған эттәй итеп сағыу ҡыҙартҡан тәтәй ҡыҙ ҡунаҡлаған кас­саға килеп төртөлдө. Ҡыҙ осло тырнаҡлы бармаҡтарын килешле бейетеп аҙ­ыҡ-түл­ек­тең хаҡын иҫәпләп эргәһендәге икенсе кәрзингә күсерә башланы һәм уҡтай тырпай­ған яһалма керпектә­рен наҙлы елпеп тү­ләр хаҡ­ты әйтте.

       Ниһайәт, уйланмаған эш ҡылыуын аңлаған Нурбикә, кеҫәләрен ҡаҡҡылаған бу­л­ып аҡланғандай һөйләнде:

            – Балам, хата миндә, кәшелүгемде өйҙә онотоп ҡалдырғанмын бит әле. - Аҡсам юҡ, тип әй­­­­тергә теле әйләнмәне.

            – Вы что, я уже выбила сумму, теперь как быть, составить акт? Далеко живете? - Ғәҙәти эш ағымы тотҡарланған һатыусы ҡорт саҡҡандай сәбәләнеп китте.

            – Алыҫ шул, алғанымды иҫәпләгеҙ ҙә кире алығыҙ ҙа ҡуйығыҙ.

   Аҙыҡ-түлекте ҡабаттан иҫәпләп әллә ниндәй ҡағыҙ тултырғансы апаруҡ ваҡыт кит­­­­те. Сират тотҡарланыуға ҡәнәғәтһеҙлек белдергән һатып алыусылар шаулаша баш­ла­­нылар. Бына ул башын баҫып сығыу яғына йүнәлде. Һатыусы зәһәр ыҫылда-ны:

            – Ходят тут всякие бомжихи…

      Шәшке тун, шундай уҡ кәпәс, затлы итектәр кейгән ҡатын гөнаһһыҙ ҡиәфәттә ош­аҡлашты:

            – Вы у этой, с ума выживший бабки проверьте карманы, найдете там что-то ин­­­­тересное…

  Шуны ғына көткән тейерһең, теге ҡыҙ һөсләтелгән эттәй ташланып уның беләгенән ма­т­ҡый һалып алды ла кире касса янына өҫтөрәне, шунан кеҫәһенә әрһеҙ тығылып та­т­лы эр­емсекте сығарып үлсәгес табаҡсаһына  һалғас әсе сәрелдәне:

            – Эй, охрана, люди воруют продукты, куда смотрите, быстро сюда! А осталь­ные, видели варованный продукт? Бу­дьте свидетелями!

      Сират буйлап яңынан ризаһыҙ геүләү йүгереп үтте:

            – Вот время пошло, а, бабки стали воровками!

            – Хәҙерге әбейҙәр урлашыу ғына түгел, эсеүгә лә әүәҫләшеп алдылар ул!

            – Оят, инәй, - быны урта йәштәрҙәге ҡатын әйтте, - йәштәргә ҡайһылай шәп өлгө күрһәтәһегеҙ!

            – Бабка, мой совет, воруй вагонами, никто слово не скажет, не заметит, а ты ме­­лочишься, сы­рки… - Әзмәүер кәүҙәле ир нотоҡ уҡығандай аҡыл өйрәтте.

       Йыуынды һыуҙай өҫтөнә ауҙарылған ғәйепләүҙәрҙән юғалып ҡалған Нурбикә апты­раулы ҡарашын тирә-йүнгә атты, тик ҡайтарып нимә лә булһа әйт­е­р­гә көсө-нән ге­нә килмәне, теле аңҡауына йәбешкәйне. «Мәсхәрә, ҡартайған көнөмдә нин-дәй түбән­сел­ек­кә төштөм… Оятыңдан ер тишегенә ин, ят та үл… Тиҙерәк бы­нан алып китһен­дәр ине, милицияла тикшерһендәр, төрмәгә япһындар, тик былай­­тып, ри­с­уай­ға ҡа­лды­р­ып мир алдында ғына һерәйтмәһендәр…»

     Һаҡсылар ҡултыҡлап супермаркеттың төп яғындағы тар ғына бүлмәгә ал­ып инде­ләр. Унда, өҫтәл артына ҡунаҡлағаны, һорашып-белешеп тормай, ниҙер яҙырға то­т­ондо. Тиҙ һәм белекле төҫтә эшләй, тимәк тәү тапҡыр башҡармайҙыр был шөғөлдө. Ал­ып инеүсенең ишеккә арҡыры һөйәлгәне телгә килде:

            – Срочно хозяину надо звонить, он ведь лично занимается во­просом воров­с­т­ва…

     Нурбикәнең тыны ҡыҫылды, йөрәге сәнсеп-сәнсеп алды, төртәләнеп барып эргә­һе­ндәге ултырғысҡа һаҡҡас бөгөлөп тө­ш­­­тө, ары бушлыҡтан тотанаҡ эҙләгәндәй ҡолас­ын йәйеп һәрмәнеп иҙәнгә йығылды. Алыҫтағы тау­ы­ш­тар баҙ төбөнән килг-әндәй тон­оҡ ишетелә:

            – Может вызвать врача? Бабка ненароком копыту откинет, беды не минов­ать…

            – Не надо никого вызывать, не видишь что ли, претворяется, отсюда вып­ус­т­и­шь, сразу побежит.

            – Нурбика, Нурбика апа, слышишь меня, что с тобой, это  я…

      «Был бит Валентина, Өфөнән ҡайтҡан… Түшендә шеше бар, тип өҫтәмә тикш-е­р­елеүгә ебәргәндәр ине бит, имен генә йөрөп әйләнһә арыу булыр ине. - Үҙ көнө үҙенә саҡ хәлдә лә күршеһен ҡайғыртты. - Ул да моғайын магазинға ин­гән­­дер ҙә ошо хур­лыҡлы тамашаны күргәндер…»

            – Валентина, ғәфү ит, шайтан ҡоторттомо ни, урлыҡҡа төштөм ҡартай­ған көн­өмдә… Ярлыҡау көтмәйем, кәрәкмәй,оят, бик оят миңә… Ерләр урынды беләһең, бында һин­ән башҡа ышан­ыр ке­шем ҡалманы - Ҡан ҡасҡан, һиҙгерлеге юғала барған ирен­дәр­ен саҡ ҡыймыл­да­тып әйтте.

            – Оятыңдан үлмәй тор, Нурбика! Нисек тә бергәләп йәшәрбеҙ әле, йәшәрбеҙ! Һу­­ңғы мәлдә килеп индем, аралап өлгөрә алманым! - Ва­лентина һаман үҙ­әлә­н-еп үтенә бирҙе. Тирә-йүндәгеләренә ҡысҡырҙы. - Ул бит ке­шенең энәһенә лә һо­р­а­уһыҙ ҡағыл­май! Алған аҙыҡ-түлегенең хаҡын тулыһы менән үҙем түләйем, ебә­регеҙ уны!

            – Юл бирегеҙ, хужа килде! - тип ҡысҡырҙы ир тауышы.

      Күҙҙәрен асты. Ҡуйы томан аша уны битараф ҡиәфәттә ҡыҙыҡһынып кү­ҙ­әткән, маңлайының ҡап яртыһын алтмыш алты һанына тартым һо­ро миң япҡан теге ирҙе күрҙе.

      Нурбикәнең, илай белмәгән Нурбикәнең өмөтһөҙ күҙ­ҙәренән һа­р­ан йәштәре һы­ғ­ы­лып сыҡтылар ҙа сырыш биттәре буйлап түбәнгә һар­ҡ­т­ы­лар. Ауырлыҡтарға би­р­еш­мә­­гән, ҡайғыларҙан бөгөлөп төшмәгән ҡарсыҡ, ҡарта­й­ған көн­өндә хәйерселеккә этәреп уғры хәленә төш­ө­ргән ҡәһәрле көндәрен ләғнәтләп, оя­тына сыҙай алмай илай ине. Иң һу­ңғы мәлдә ҡол­ағында бәпес ауазы яңғыраны, те­ге Та­ңа­тары һонған, ә ул үрелеп ала алмаған йоморосай баланы яңы-нан күргән­дәй ит­­те. Йә­шле йөҙ­өндә бер аҙға ғына, болот араһынан сағылып ҡалған ҡояш нурылай йылмайыу ишараты төҫмөрләнде лә бөтөнләйгә һүнде. Аҡ­тыҡ көсөн йыйып  упҡынға ҡа­рай атылырға аш­ҡынған йөрәген ҡушуслаған Нурбикә ҡа­р­а­ң­ғылыҡҡа сорнала ба­­­р­­­ған яҡтыл­ыҡ­тың  үҙә­гендә һаман да теге иблес мөһөрлө ҡушйоҙроҡтай башты кү­р­гәс, фанилыҡҡа һуңғы ау­азын оҙат­ты:

            – Донъя һеҙҙең һымаҡтарға ҡала… Үкенес…